Worte und Wörter
Zasób słów, które znajdziesz w tym podręczniku, wybrałem intuicyjnie. Zanim przejdziesz do rozwiązywania quizzów, warto moim zdaniem zapoznać się z typologią tych słów, którą zobrazowałem przykładami z języka polskiego – mojego języka ojczystego. W ten sposób chciałbym zachęcić wszystkie polonistki i polonistów do tego, żeby sporządzili podobne quizzy językowe dla języka polskiego.
Paronimy dominują zarówno w języku polskim, jaki i niemieckim, np. szyb, r.m. – szyba, r.ż. (Mienenschacht, m. – Glasscheibe, f.). Polisemy występują przeważnie we słownictwie fachowym, np. kubek, r.m. – kubek smakowy (Trinkbecher, m. – Geschmacksknospe, f.) ; Metafory przede wszystkim w nazwach roślin i zwierząt, przy czym mają one kilka podklas: a) czyste metafory, np. Löwenzahn, m. (dmuchawiec) b) półmetafory, np. Sichelschnabel m. (orłodziobek) c) rzeczowniki dzierżawcze, np. Höckerschwan m. (łabędź niemy), a następnie nieuwzględnione tutaj d) określenia osób, np. Langfinger m. (kieszonkowiec), e) Pars pro toto, np. Weißkittel m. (biały fartuch), f) katachrezy, np. Flaschenhals m. (szyjka od butelki), g) ikony, np. Herz n. (serce) oraz h) metonimie, np. Nase f. (świnka pospolita). Przykładem czystej metafory w języku polskim jest ptasie mleczko, r.n. (Vogelmilch, f.), półmetafory sokół wędrowny, r.m. (Wanderfalke, m.), zaś rzeczowników dzierżawczych paź królowej, r.m. (Schwalbenschwanz, m.) Spolszczenia nie są tak rozpowszechnione jak w języku niemieckim, stały się natomiast popularne w okresie PRL-u, np. czekolada, r.ż. – tabliczka mleczna, r.ż. (Milchtafel, f.)
Zarówno w języku polskim, jak i niemieckim zadomowiły się skrótowce – nie można ich pomylić z podobnie brzmiącymi skrótami. W przypadku skrótowców mowa o nowych słowach, które wypowiadamy zawsze w konkretny sposób, skróty natomiast rozumiemy jedynie jako graficzne warianty danego słowa, które wypowiadamy każdorazowo w całości. Skrótowce dzielimy na: a) skrótowce jednoczęściowe, w tym skrótowce początkowe, np. Abo[nnement] n. i skrótowce końcowe, np. [Violon]cello n.; b) skrótowce wieloczęściowe, w tym skrótowce inicjalne, np. A[nruf]B[eantworter] m. (automatyczna sekretarka), skrótowce sylabowe, np. Schi[eds]ri[chter] m. (sędzia [sportowy]) i skrótowce mieszane, np. S[chnell]-Bahn f. (szybka kolej miejska). Przykładami skrótowców początkowych z potocznego języka polskiego to: zapro[szenie], r.n. (Einladung, f.) i wykon[anie], r.m. (Auftritt, m.), skrótowców końcowych: [super]market, r.m. (Supermarkt, m.), skrótowców inicjalnych: W[ychowanie]F[izyczne], r.n. (Sportunterricht, m.), skrótowców sylabowych: żel[azo]bet[on], r.m. (Stahlbeton, m.), skrótowców mieszanych specj[alna]komisja, r.ż. (Sonderkommission, f.) Elipsy można natomiast podzielić na a) zwroty grzecznościowe, np. [Ich wünsche dir einen] Guten Tag! (Dzień dobry) b) zwroty idiomatyczne, np. Hast du sie [=Tassen im Schrank] noch alle? (Czy postradałeś zmysły?) c) grupy przymiotnikowe, np. ein kleines Schwarzes [=Kleid] (mała czarna). W polskim języku codziennym spotkamy niejedną elipsę: zwroty grzecznościowe takie jak Na [twoje] zdrowie! (Zum Wohl!), zwroty idiomatyczne takie jak golnąć jednego [kielicha] (einen trinken), grupy przymiotnikowe takie jak [kotlet] schabowy, r.m. (Schweineschnitzel, r.n.) czy też [zupa] pomiodorowa, r.ż. (Tomatensuppe, f.) stały się częścią codziennego języka polskiego.
Nie jest tajemnicą, iż niemiecki system czasownikowy jest daleki od polskiego, dlatego obędę się bez porównywania jednego od drugiego. Chciałbym tylko zaznaczyć różnicę między słowami powstałymi na wskutek uniwerbizacji, a grupami słownymi i złożeniami. W przypadku grup słownych (Wortgruppen) rzeczownik zachował wszystkie właściwości. Piszemy je osobno zarówno w formie odmiennej, jak i nieodmiennej, np. Rad fahren – ich fahre Rad (dawniej *radfahren, ale: ich fahre Rad), jeżdżę rowerem. W przypadku złożeń (Zusammensetzungen) rzeczownik zatracił prawie wszystkie swoje właściwości. Piszemy je w formie nieodmiennej łącznie, np. eislaufen, w formie odmiennej jednak osobno: Ich laufe eis, jeżdżę na łyżwach. W przypadku uniwerbizacji rzeczownik zatracił wszystkie swoje właściwości. Piszemy je zawsze łącznie, bez względu na odmianę: †willfahren – ich willfahre, dogadzam.
Podsumowując powyższe wywody można łatwo dojść wniosku, że w języku polskim inaczej niż w języku niemieckim mamy do czynienia z większą ilością grup przyimkowych lub grup przymiotnikowych przed lub po rzeczowniku. Zdecydowanie mniej jest popularnych w języku niemieckim złożeń, np. Spülbecken, n. jest również złożeniem w języku polskim: zlewozmywak r.m., ale nie w przypadku tego i wielu innych słów jak Rotwein, m. = czerwone wino r.n. itd. Miejmy nadzieję, że badaczki i badacze języka polskiego podejmą się tego trudnego, ale równie emocjonującego tematu.
Featured Photo by Bekky Bekks on Unsplash
